Yangiliklar va voqealar

“Mualliflik huquqini himoya qilishning dolzarb masalalari” mavzusidagi o‘quv-seminarining

Joriy yilning 9 dekabr kuni Buxoro viloyat adliya boshqarmasi va San'atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi bilan hamkorlikda Buxoro ixtisoslashtirilgan san'at maktabida Mualliflik huquqini himoya qilishning dolzarb masalalari” mavzusida o‘quv-seminari bo‘lib o‘tdi. Unda viloyatda ijod qilib kelayotgan dramaturglar, shoirlar, bastakorlar, ijrochilar, musiqa yo‘nalishidagi pedagoglar va jamoatchilik vakillari ishtirok etdi.

Tadbirda ma'ruza qilgan San'atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi Boshqaruvi raisi, professor Boboqul Toshev mamlakatimizda mualliflik huquqini himoya qilish sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar, sohaga oid qonunchilikdagi yangiliklar, huquq egalarining mulkiy huquqlarini boshqaruvchi tashkilotlar faoliyati, ayrim ijodkorlar va ijrochilar o‘rtasida yuzaga kelayotgan kelishmovchilarning sabablari va ularni bartaraf etish yo‘llari haqida to‘xtalib o‘tdi.

B.Toshevning so‘zlariga ko‘ra respublikamiz mualliflik huquqi va turdosh huquqlar (ijrochilik huquqi)ga oid 5 ta xalqaro konvensiya va bir qator xalqaro hukumatlararo shartnomalarning a'zosi hisoblanadi. Shuningdek, joriy yilning               3 oktyabr kuni Prezidentimiz tomonidan MDH davlatlari o‘rtasida telekommunikatsiya tarmoqlarida mualliflik huquqi va turdosh huquqlarga rioya etish to‘g‘risidagi Bitimga qo‘shilish bo‘yicha qaror qabul qilingan.

Respublikamiz mualliflik huquqi va turdosh huquqlarga rioya etish bo‘yicha zimmasiga olgan xalqaro majburiyatlarini bajarish, davlatimizning ushbu sohada xalqaro reytingini ko‘tarish va imijini yaxshilash uchun davlat organlari, nodavlat notijorat tashkilotlarining hamkorlikdagi faoliyatini yo‘lga qo‘yish muhim hisoblanadi.

Bugungi kunda mualliflik huquqiga rioya qilish dolzarbligicha qolmoqda. Ayniqsa, ijrochilar bilan mualliflar o‘rtasida musiqiy asarlarni yaratish, undan foydalanishda shartnomaviy munosabatlarning yaxshi yo‘lga qo‘yilmagani qator nizolarning ham kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.

So‘zga chiqqan Adliya boshqarmasi intellektual mulk huquqlarini himoya qilish bo‘limi boshlig‘i Sherali Jo‘rayevning ta'kidlashicha, asarlardan va fonogrammalardan o‘z faoliyatida dam olish maskanlari, savdo nuqtalari, umumiy ovqatlanish korxonalari va boshqa joylarda huquq egalari yoki ularning mulkiy huquqlarini boshqaruvchi tashkilot bilan tegishli shartnoma tuzmasdan foydalanib kelayotgani tashvishli holdir. Ayni vaqtda, asarlardan ruxsatsiz foydalanish oqibatida huquq egalari o‘zlariga tegishli mualliflar va ijrochilik haqi olmasdan qolmoqda. Bu huquq egalarining moddiy jihatdan qo‘llab-quvvvatlanmasligiga hamda davlat byudjetiga tegishli mablag‘ tushmasligiga ham sabab bo‘lmoqda.

Adliya boshqarmasining intellektual mulk huquqlarini himoya qilish bo‘limi tomonidan joylarda o‘rganishlar olib borish orqali sohaga oid huquqbuzarlikliklarni aniqlash, huquqbuzarlarga nisbatan tegishli bayonnomalar rasmiylashtirish va sud tartibida tegishli jarimalar belgilashga oid faoliyati yo‘lga qo‘yilgan.

Tadbir ishtirokchilari viloyatda sohaga oid huquqiy bilimlarni tarqatish, tegishli huquqiy targ‘ibot ishlarini kuchaytirish, ijodkorlarga huquqiy va amaliy yordam ko‘rsatib borishga kelishib oldilar.

Tadbirda ishtirokchilar tomonidan berilgan savollarga mutaxassislar tomonidan javoblar berildi.

Adliya boshqarmasi

Ayollar va IM – innovatsiyalar va ijodkorlik katalizatori

26 aprel - Xalqaro intellektual mulk kuni. Butunjahon intellektual mulk tashkilotining (BIMT) 2023 yilgi mavzusi “Ayollar va IM – innovatsiyalar va ijodkorlik katalizatori”. Har yili o‘tkaziladigan Intellektual mulk kuni intellektual mulk huquqlarining innovatsiyalar va ijodkorlik uchun katalizator sifatidagi ahamiyatini nishonlash imkoniyatidir. Va ko‘pincha bu jihat e’tibordan chetda qoladi, ayniqsa ayollarga nisbatan.

Ayollar intellektual mulk sohasida muhim rol o‘ynaydi va ular ko‘pincha gender tengsizligi bilan bog’liq to‘siqlarga duch kelishadi. Misol uchun, ayollar uchun o‘z g’oyalarini rivojlantirish uchun kapital va resurslarga kirish qiyinroq bo‘lishi mumkin. Shuningdek, ayollar o‘zlarining intellektual mulklarini himoya qilishda kamsitishlarga duch kelishlari mumkin. Intellektual mulk sohasiga katta hissa qo‘shgan birinchi ayollardan biri aktrisa va ixtirochi Xedi Lamarr edi. U radio orqali boshqariladigan torpedalar nishonni topishga yordam berish uchun spektral bo‘linish texnologiyasini ishlab chiqdi. Keyinchalik bu texnologiya Wi-Fi va Bluetoothning rivojlanishi uchun asos bo‘ldi.

Bundan tashqari, ayollar ko‘pincha ijtimoiy muammolarni hal qilishga qaratilgan innovatsion mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqadilar. Ular odamlar hayotini yaxshilaydigan va iqtisodiyotni rivojlantirishga yordam beradigan mahsulotlar yaratadilar. Misol uchun, Margaret Kaylash batareyalarning ishlash muddatini ko‘paytirish imkonini beruvchi texnologiyani ixtiro qildi, bu esa lityum xujayralari yordamida amalga oshirildi. Ushbu texnologiya mobil telefonlardan tortib avtomobillargacha bo‘lgan keng turdagi qurilmalarda qo‘llaniladi.

Mualliflik huquqini himoya qilish palatasi raisi Boboqul Toshev ta’kidlaganidek, ayollar intellektual mulk sohasida muhim rol o‘ynaydi va innovatsiyalar va ijodkorlik uchun katalizatorlardir. Bu sohada ayollarning resurslar va imkoniyatlardan teng foydalanishini ta’minlash uchun biz gender tengsizligi oldidagi to‘siqlarni tan olishimiz va bartaraf etishimiz kerak. Umuman olganda, jinsi, irqi va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, har bir inson iqtisodiyot va butun jamiyat rivojiga hissa qo‘shishi uchun intellektual mulk yanada keng qamrovli bo‘lishi kerak. Butunjahon intellektual mulk kuni esa innovatsiyalar va ijodiy yutuqlarni himoya qilish muhimligini ta’kidlaydi.

San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi va CLDP hamkorlikni yo‘lga qo‘yadi

Bugun San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi (SIIP) xodimlari va Tijorat huquqini rivojlantirish dasturi (CLDP, AQSH) vakillari o‘rtasida uchrashuv bo‘lib o‘tdi.

O‘zaro hamkorlikni rivojlantirish, aholi, mualliflar va foydalanuvchilarning mualliflik huquqidan xabardorligini oshirish, tashkilotlar yuristlari, sudyalar va manfaatdor shaxslar uchun maxsus o‘quv dasturlarini tashkil etish, mualliflar va boshqa huquq egalarining huquqlarini himoya qilishni kuchaytirish masalalari muhokama qilindi.

Palata vakillari muallif o‘z huquqlari buzilgan taqdirda himoya qilinishini his qilishi va tegishli ko‘mak olishi kerakligi ta’kidladi. Shu bilan birga, asarlardan foydalanuvchilar mualliflarning ruxsatisiz asardan foydalana olmasligini yoki qo‘shimcha ogohlantirishsiz jarimaga tortilishini mumkinligini sedan chiqarmasliklari kerak.

AQSh elchixonasi vakili bilan uchrashuv

San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasida AQShning Toshkentdagi elchixonasining atrof-muhit, fan, texnologiya va sog‘liqni saqlash bo‘yicha mutaxassisi Uilyam Lengli bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvdan koʻzlangan maqsad Oʻzbekistonda mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni himoya qilish masalalarini muhokama qilish edi.

Yig‘ilishda Palata raisi Boboqul Toshev palata faoliyati, uning asosiy vazifasi, O‘zbekistonda mualliflik huquqini himoya qilishdagi muammolari va istiqbollari haqida so‘zlab berdi. Xalqaro aloqalar va axborot bo‘limi boshlig‘i Olesya Romashko xalqaro hamkorlikda erishilayotgan natijalarni taqdim etdi va tashkilotning “Аdabiy va badiiy asarlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Bern konvensiyasining majburiyatlarni bajarish uchun foydalanuvchilar bilan ishlash tajribasini o‘rtoqlashdi. Shuningdek, u mualliflar va foydalanuvchilar o‘rtasida mualliflik huquqi va turdosh huquqlardan xabardorlikni oshirish bo‘yicha olib borilayotgan ishlar haqida gapirdi.

AQSH elchixonasi vakili Oʻzbekistonda mualliflik huquqlariga rioya qilish masalalari, ushbu sohadagi qonunchilik, Palataning tegishli vazirlik va idoralar vakillaridan iborat mahalliy va xorijiy hamkorlar bilan hamkorlik qilish imkoniyatlari bilan qiziqdi.

15 million kompensatsiya va ma’naviy zarar uchun 5 million so‘m

Mirzo Ulug‘bek tuman fuqarolik ishlari bo‘yicha sudida bastakor Sultonali Rahmatov asarlariga nisbatan mualliflik huquqining buzilganligi holati yuzasidan San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi tomonidan berilgan da’vo ko‘rib chiqildi. Kompaniyalar MChJ "O.YU.T." va “N.T.B.” (Namanagan tuman baliqchilik) MY5 telekanalining teleko‘rsatuvida S.Rahmatovning kompozitsiyasidan ruxsatsiz va shartnoma tuzmasdan foydalangan.

O‘zbekiston Respublikasining “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonuniga ko‘ra, foydalanuvchilar asarlarni yoki turdosh huquqlar ob’ektlarini “mualliflik huquqi egasi yoki mualliflar mulkiy huquqlarini jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilot bilan shartnoma tuzmasdan ko‘paytirish, tarqatish va boshqa maqsadlarda foydalanish huquqiga ega emaslar. Мulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqarish, qonunga muvofiq shartnoma tuzmasdan foydalanishga ruxsat berilgan hollar bundan mustasno.

Mazkur holatda asar qonunga xilof ravishda ishlatilib, sud tomonidan 15 million so‘m tovon puli va ma’naviy zarar yetkazganlik uchun 5 million so‘m undirish to‘g‘risida qaror chiqarildi. Ilgari “N.T.B.” mansabdor shaxslari Jinoyat ishlari bo‘yicha Namangan tuman sudining qaroriga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy huquqbuzarlik to‘grisidagi kodeksining 177¹- “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni buzish” moddasiga ko‘ra 2 million 700 ming so‘m jarimaga tortilgan edi.

San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi huquq egalari bilan tegishli shartnoma tuzmasdan har qanday asar va turdosh huquqlar obyektlaridan tijorat maqsadlarida foydalanish noqonuniy hisoblanishi va javobgarlikka sabab bo‘lishini eslatib o‘tadi.

Fotosurat mualliflik huquqining buzilishi

Fotosuratda mualliflik huquqining buzilishi huquq egasining ruxsatisiz fotosuratidan foydalanishni anglatadi. Bu huquq egasining roziligisiz fotosuratni ko‘paytirish, tarqatish yoki omma oldida namoyish etishni o‘z ichiga olishi mumkin. Bunday harakatlar huquqbuzarlik hisoblanadi va muallif uchun nafaqat ma’naviy, balki iqtisodiy yo‘qotishlarni ham keltirib chiqaradi.

O‘zbekiston Respublikasining “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunining 6-moddasida mualliflik huquqi qo‘llaniladigan obyektlar belgilangan. Bu ob’ektlar miqdoriy yoki sifat ko‘rsatkichlari, maqsadi yoki ifodalash usulidan qat’iy nazar, har qanday asar bo‘lishi mumkin. Masalan, matnlar, musiqiy kompozitsiyalar, fotosuratlar, videolar yoki tasviriy san’at asarlari intellektual mulk hisoblanadi.

Agar siz boshqa birovning qulyozmasi matnidan foydalanmoqchi bo‘lsangiz yoki o‘z sahifangizga boshqa birovga tegishli fotosuratni joylashtirmoqchi bo‘lsangiz, avvalo muallifdan yozma ruxsat olishingiz tavsiya etiladi. Og’zaki ruxsat, agar u videoga yozilgan bo‘lsa, qabul qilinishi mumkin. Biroq, onlayn tarzda olingan ruxsat yetarli deb hisoblanmaydi, chunki xabar muallifini ishonchli tarzda aniqlash mumkin emas.

Shuningdek, mualliflik huquqini buzuvchilarga, agar mualliflik huquqi egasi nizoni suddan tashqari hal qilishni taklif qilsa va siz o‘z aybingizni bilsangiz, shikoyatda ko‘rsatilgan talablarga rioya qilganingiz ma’qul. Bu sud jarayonlarining oldini olishga va moliyaviy yo‘qotishlarni kamaytirishga yordam beradi.

Fotosuratlardan noqonuniy foydalanilgan taqdirda, qoidabuzarlarga quyidagi jarimalar va to‘lovlar qo‘llanilishi mumkin:

- Zarar yetkazganlik faktidan qat’iy nazar, yo‘qotishlarni qoplash o‘rniga BXMning yigirma baravaridan ming baravarigacha asosiy tovon to‘lash. Kompensatsiya miqdori tadbirkorlik odatlarini hisobga olgan holda huquqbuzarlik xususiyatiga va foydalanuvchining aybdorlik darajasiga bog’liq.

- Fuqarolarga - bir baravaridan besh baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa - besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, asarlarning va turdosh huquqlar obyektlarining qalbaki nusxalari, shuningdek ularni ko‘paytirish va tarqatish uchun foydalanilgan materiallar va jihozlar, huquqbuzarlik sodir etish uchun foydalanilgan boshqa vositalar musodara qilinishi mumkin.