Majburiy qarorlar va ilg’or tajribalar bo‘yicha trening
2023 yil 16-17 noyabr kunlari Budapeshtda (Vengriya)
CISACning yillik xalqaro tadbiri boʻlib oʻtdi. Ushbu tadbirning asosiy mavzusi
“Majburiy qarorlar va ilg’or tajribalar bo‘yicha trening” bo‘ldi. Tadbirda
CISAC vakillari va mualliflar huquqlarini jamoaviy asosda boshqarish bilan
shug‘ullanuvchi xorijiy mamlakatlarning 25 jamiyatidan 70 dan ortiq
ishtirokchilar ishtirok etdi.
Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar sohasidagi
ushbu muhim xalqaro tadbirda O‘zbekistondan “San’atkor, ijodkorlar va
ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi” nodavlat notijorat
tashkiloti ishtirok etdi. Tadbir doirasida Palata xalqaro tashkilotlar bilan
muzokaralar olib bordi va asarlar mualliflarini aniqlash bo‘yicha ma’lumotlar
bazalari bilan ishlashda yuzaga keladigan muammolarni muhokama qildi.
Tadbirda asosiy ma’ruzachilar
Sylvain Piat (CISAC) va Declan Rudden (SaorServices) edi. Ular o‘z bilim va
tajribalari bilan o‘rtoqlashdilar, majburiy bo‘lgan qarorlarga asosiy
o‘zgarishlarni taqdim etdilar va jamoaviy huquqlarni boshqarish bo‘yicha ilg‘or
tajribalar bilan o‘rtoqlashdilar. Seminarda, shuningdek, Bolqon mintaqasi
vakili Sreko Barbarik (SOKOJ) so‘zga chiqdi, u MDH-Netning Bolqon tugunini
taqdim etdi. Uning taqdimotida Yugoslaviya parchalanganidan keyin mamlakatlar
mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni himoya qilish sohasida duch kelgan
muammolar va ularni hal qilish yo‘llari ko‘rsatilgan. Eng yaxshi variantlardan
biri Bolqon mintaqasi va boshqa mamlakatlardagi mualliflar o‘rtasida
mukofotlarni yanada aniqroq to‘plash va taqsimlash uchun ma’lumotlarni keyingi
uzatish uchun yagona markazga birlashish edi.
Seminarning asosiy mavzularidan biri hujjatlashtirish
edi. Ishtirokchilar ish yuritishni to‘g‘ri tashkil etish, musiqa va audiovizual
asarlar uchun to‘lanadigan haqni taqsimlash tamoyillari bilan bog‘liq
masalalarni muhokama qildilar. Shuningdek, mualliflarni noto‘g‘ri ro‘yxatdan
o‘tkazish, egasi noma’lum senariylar, yeg’ilgan mablag‘larni taqsimlashdagi
xatoliklardan kelib chiqadigan muammolar ham ko‘rib chiqildi.
ARTISJUS mualliflar huquqlarini boshqarish bo‘yicha
Vengriya jamiyati vakili Peter Benjamina Tofa jamiyat tajribasi bilan
o‘rtoqlashdi va Vengriyada mualliflarga haq to‘lash va taqsimlashda duch
keladigan asosiy muammolar haqida gapirdi.
HAMKORLIK VA MUALLIFLIK HUQUQI HIMOYASI
San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi hamda Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida memorandum imzolandi.
Mazkur hamkorlik doirasida mualliflik huquqi va turdosh huquqlar sohasida ta’lim sohasini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiladi. Hamkorlik doirasida qoʻshma loyihalarni amalga oshirish, taʼlim dasturlarini ishlab chiqish va mualliflik huquqlariga rioya qilish bilan bogʻliq dolzarb mavzular boʻyicha mutaxassislarning malakasini oshirish, shuningdek, ushbu sohadagi mavjud qonunchilik bazasini oʻrganish koʻzda tutilishi kutilmoqda. Ushbu memorandum tajriba almashish va malaka oshirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi, bu esa mualliflik huquqini himoya qilish sohasidagi huquqiy tizimni yanada rivojlantirish va mustahkamlashga xizmat qiladi.
Fotosurat mualliflik huquqining buzilishi
Fotosuratda mualliflik
huquqining buzilishi huquq
egasining ruxsatisiz
fotosuratidan foydalanishni anglatadi. Bu huquq egasining roziligisiz
fotosuratni ko‘paytirish, tarqatish yoki omma oldida namoyish etishni o‘z
ichiga olishi mumkin. Bunday harakatlar huquqbuzarlik hisoblanadi va muallif
uchun nafaqat ma’naviy, balki iqtisodiy yo‘qotishlarni ham keltirib chiqaradi.
O‘zbekiston Respublikasining
“Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunining 6-moddasida
mualliflik huquqi qo‘llaniladigan obyektlar belgilangan. Bu ob’ektlar miqdoriy
yoki sifat ko‘rsatkichlari, maqsadi yoki ifodalash usulidan qat’iy nazar, har
qanday asar bo‘lishi mumkin. Masalan, matnlar, musiqiy kompozitsiyalar,
fotosuratlar, videolar yoki tasviriy san’at asarlari intellektual mulk
hisoblanadi.
Agar siz boshqa birovning qulyozmasi
matnidan foydalanmoqchi bo‘lsangiz yoki o‘z sahifangizga boshqa birovga
tegishli fotosuratni joylashtirmoqchi bo‘lsangiz, avvalo muallifdan yozma
ruxsat olishingiz tavsiya etiladi. Og’zaki ruxsat, agar u videoga yozilgan bo‘lsa,
qabul qilinishi mumkin. Biroq, onlayn tarzda olingan ruxsat yetarli deb
hisoblanmaydi, chunki xabar muallifini ishonchli tarzda aniqlash mumkin emas.
Shuningdek, mualliflik
huquqini buzuvchilarga, agar mualliflik huquqi egasi nizoni suddan tashqari hal
qilishni taklif qilsa va siz o‘z aybingizni bilsangiz, shikoyatda ko‘rsatilgan
talablarga rioya qilganingiz ma’qul. Bu sud jarayonlarining oldini olishga va
moliyaviy yo‘qotishlarni kamaytirishga yordam beradi.
Fotosuratlardan noqonuniy
foydalanilgan taqdirda, qoidabuzarlarga quyidagi jarimalar va to‘lovlar qo‘llanilishi
mumkin:
- Zarar yetkazganlik faktidan
qat’iy nazar, yo‘qotishlarni qoplash o‘rniga BXMning yigirma baravaridan ming
baravarigacha asosiy tovon to‘lash. Kompensatsiya miqdori tadbirkorlik
odatlarini hisobga olgan holda huquqbuzarlik xususiyatiga va foydalanuvchining
aybdorlik darajasiga bog’liq.
- Fuqarolarga - bir
baravaridan besh baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa - besh baravaridan o‘n
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari,
asarlarning va turdosh huquqlar obyektlarining qalbaki nusxalari, shuningdek
ularni ko‘paytirish va tarqatish uchun foydalanilgan materiallar va jihozlar,
huquqbuzarlik sodir etish uchun foydalanilgan boshqa vositalar musodara
qilinishi mumkin.
- Asarlarning va turdosh huquqlar ob’ektlarining qalbaki nusxalari, shuningdek ularni tayyorlash va ko‘paytirish uchun foydalaniladigan materiallar va jihozlar, huquqbuzarlik sodir etish uchun boshqa vositalar qonun hujjatlariga muvofiq sud tartibida musodara qilinadi.
GAAPO: MUALLIFLIK HUQUQLARINI HIMOYA QILISH BO'YICHA HAMKORLIKDAGI YANGICHA QARASH
Mualliflar, ijodkorlar va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasi (SIIP) vakillari hammuassislardan biri sifatida Mualliflar va ijrochilar tashkilotlarning global alyansi taqdimotida ishtirok etdi.
Global alyans Tbilisida (Gruziya) yettita davlat (Gruziya, O‘zbekiston,
Armaniston, Moldova, Ozarbayjon, Qozog‘iston va Ukraina) vakili bo‘lgan CISAC
tashkilotlari tomonidan tuzilgan.
Ishtirokchilar globallashuv davridagi dolzarb muammo – mualliflik huquqini
himoya qilishni muhokama qildilar. Global alyansning asosiy maqsadi butun dunyo
bo‘ylab mualliflarning intellektual mulk huquqlarini himoya qilish va asl
asarlarga hurmat madaniyatini yuksaltirishdan iborat.
Raqamli asr ham ijodkorlar, ham iste’molchilar uchun ulkan imkoniyatlarni
taqdim etdi va shu bilan birga mualliflik huquqining buzilishi holatlarining
tez o‘sishiga olib keldi. Ko‘p hollarda intellektual mulk tan olinmasdan va
hatto kompensatsiya olinmasdan foydalaniladi. Bu nafaqat odamlarni munosib
hayratdan mahrum qildi, balki ularning tirikchiligiga tahdid soldi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev intellektual mulk obyektlarini himoya qilish
tizimini takomillashtirish chora-tadbirlariga bag‘ishlangan yig‘ilishda san’at
va adabiyot asarlaridan muallifning roziligisiz tijorat maqsadlarida
foydalanish muammolardan biri ekanini ta’kidladi. Mualliflar huquqlarini himoya
qilish palatasi (SIIP) ushbu muammoni hal qilish bo'yicha faol ishlamoqda va
yetti davlat ko'magida tuzilgan xalqaro alyans mualliflik huquqlarini himoya
qilishning samarali vositasidir.
Global alyans qaroqchilik va suiiste'mollikka qarshi jamoaviy choralar
ko'rish imkonini beradi va yanada yumshoq hamkorlik qilish uchun zarur bo'lgan
umumiy ko'rsatmalarni belgilaydi. Bundan tashqari, u turli mamlakatlardagi
ijodkorlarning intellektual mulk huquqlarini himoya qiluvchi resurslardan teng
foydalanishini ta'minlaydi. Bundan tashqari, butun dunyo bo'ylab mualliflik
huquqi tashkilotlari o'rtasida yaqin hamkorlikni rag'batlantirish orqali biz
nizolarni hal qilishda yordam bera olamiz va transchegaraviy huquqbuzarlik
holatlarining oldini olishga yordam beramiz.
Mualliflar va ijodkorlarning global ittifoqini yaratish shunchaki
prinsipial masala emas, bu butun dunyo bo'ylab ijodkorlikning kelajagini ta'minlash yo'lidagi
muhim qadamdir.
Mualliflik huquqini buzish – tubsizlik sari yo‘l demakdir
2023-yilning 4-7-iyul kunlari Kishinyov shahrida (Moldova) “Mualliflik
huquqini jamoaviy boshqarish: Yevropa uslubida tartibga solish, milliy
qonunchilik va raqamli muhit” mavzusida xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tdi. Konferensiyadan
ko‘zlangan asosiy maqsad mualliflik huquqi va turdosh huquqlar sohasida o‘zaro
tajriba almashish va ustuvor yo‘nalishlarni aniqlash edi.
Konferentsiyada CISAC, WIPO xalqaro tashkilotlar vakillari va AN “COPYRIGHT” va ANFPI (Moldova),
SCOC AB (Shvetsiya), UACRR (Ukraina), GCA (Gruziya), ARMAUTHOR
(Armaniston), KAZAK
(Qozog‘iston), ZAIKS (Polsha), Heaven 11 (Irlandiya), OAZA + OOA-S (Chexiya), UCMR-ADA (Ruminiya) va
SIIP (O‘zbekiston) vakillari ishtirok etishdi.
Konferensiyada ishtirokchilar tomonidan mualliflik
huquqini himoya qilish tizimini uyg‘unlashtirish va unifikatsiya qilish, raqamli
texnologiya davrida
IT yechimlari uchun haq yig‘ish va taqsimlashga qaratilgan dasturiy
ta’minot masalalari, monitoring dasturlarining
muhimliligi
va ularning ahamiyati, CISAC aʼzolarining suvereniteti va qonuniyligiga zarar yetishini olidini olish uchun samarali
himoyani taʼminlash boʻyicha CISAC rezolyutsiyasini amalga oshirish boʻyicha
umumiy harakatlar ishlab chiqish muhokama qilindi.
Bundan
tashqari, mazkur
Konferensiya doirasida mualliflar va boshqa mualliflik huquqi
egalarining huquqlarini himoya qilish sohasidagi asosiy muammolar belgilab olindi. Konferensiya ishtirokchilari ta’kidlab o‘tishganidek, MDHning
ayrim davlatlari tomonidan televideniya va radiolarda noqonuniy kontent faol qoʻllanilib kelinmoqda. Mavjud qonunchilikka qaramay, ommaviy
axborot vositalari vakillari mulkiy
huquqlarni jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilotlar va mualliflar bilan
litsenziya shartnomalari tuzishni hohlamaydilar va
“Mualliflik huquqi
va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunni har tomonlama chetlab o‘tishga harakat qilmoqdalar. Foydalanuvchilarning kontentdan mualliflarning ruxsatisiz foydalanishi nafaqat mualliflarga, balki
mamlakatning xalqaro
maydondagi obro‘siga ma’naviy va moddiy zarar yetkazmoqda. Mualliflik huquqi bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha foydalanuvchilar, jumladan,
televideniya, radio,
kafe, restoran, do‘konlar ham, soha mutaxassislari ham (advokatlar, sudyalar va h.k.) yetarli darajadagi bilimga ega emasliklari kuzatilmoqda.
Shuningdek, ishtirokchilar mualliflik huquqini himoya qilish
sohasidagi qonunchilikni qayta ko‘rib chiqish va mazkur qonunchilikni xorijiy
mutaxassislar va amaliyotchilarni jalb etgan holda modernizatsiya
qilish zarur ekanligini ta’kidlab o‘tishdi.
15 million kompensatsiya va ma’naviy zarar uchun 5 million so‘m
Mirzo Ulug‘bek tuman fuqarolik ishlari bo‘yicha sudida bastakor Sultonali
Rahmatov asarlariga nisbatan mualliflik huquqining buzilganligi holati
yuzasidan San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya
qilish palatasi tomonidan berilgan da’vo ko‘rib chiqildi. Kompaniyalar MChJ
"O.YU.T." va “N.T.B.” (Namanagan tuman baliqchilik) MY5
telekanalining teleko‘rsatuvida S.Rahmatovning kompozitsiyasidan ruxsatsiz va
shartnoma tuzmasdan foydalangan.
O‘zbekiston Respublikasining “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar
to‘g‘risida”gi qonuniga ko‘ra, foydalanuvchilar asarlarni yoki turdosh huquqlar
ob’ektlarini “mualliflik huquqi egasi yoki mualliflar mulkiy huquqlarini
jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilot bilan shartnoma tuzmasdan ko‘paytirish,
tarqatish va boshqa maqsadlarda foydalanish huquqiga ega emaslar. Мulkiy
huquqlarni jamoaviy asosda boshqarish, qonunga muvofiq shartnoma tuzmasdan
foydalanishga ruxsat berilgan hollar bundan mustasno.
Mazkur holatda asar qonunga xilof ravishda ishlatilib, sud tomonidan 15
million so‘m tovon puli va ma’naviy zarar yetkazganlik uchun 5 million so‘m
undirish to‘g‘risida qaror chiqarildi. Ilgari “N.T.B.” mansabdor shaxslari Jinoyat ishlari
bo‘yicha Namangan tuman sudining qaroriga ko‘ra O‘zbekiston
Respublikasining Ma’muriy huquqbuzarlik to‘grisidagi
kodeksining 1771- “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni buzish” moddasiga
ko‘ra 2 million 700
ming so‘m jarimaga tortilgan edi.
San’atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya
qilish palatasi huquq egalari bilan tegishli shartnoma tuzmasdan har qanday asar va
turdosh huquqlar obyektlaridan tijorat maqsadlarida foydalanish noqonuniy
hisoblanishi va javobgarlikka sabab bo‘lishini eslatib o‘tadi.